Archivo de la categoría: poesía

El poema. Nicanor Parra, chileno

Gizakiaren bizitza distantzian egiten den ekintza baizik ez denez,

Edalontzi baten barruan dir-dir egiten duen apar pittin bat;

Zuhaitzak astintzen diren altzariak baizik ez direnez:

Ez dira aulkiak eta mahaiak betiko mugimenduan besterik.

Gu geu izakiak besterik ez garenez

(jainkoa bera jainko baino ez den gisan)

Entzun gaitzaten hitz egiten ez dugunez

Baizik eta besteak mintzo daitezen.

Eta oihartzuna berau sortzen duten ahotsak baino lehenagokoa da;

Kaos baten pozbidea ere ez dugunez–

Aharrausi egiten duen eta airez betetzen den lorategian,

Hil baino lehen ebatzi beharreko buru-hausgarri bat

Gero lasai asko berpiztu ahal izateko

Emakumea gehiegi erabili denean;

Infernuan ere zeru bat badenez,

Utzidazue niri ere gauza batzuk egiten:

 

Nik egin nahi dut zarata bat oinekin

Eta nahi dut nire arimak aurki dezan gorputza.

Hauxe da Nikanor Parra idazlearen poema bat. Bere izena, Piano solo bat, eta Garazi Arrula idazlea izan zen euskaratu zuena. Nikanor Parra txiletarra XX. Mendeko poeta handienetakoa da. 103 urte zituela hil zen, eta bere jardun literarioa oso luzea eta oparoa izan zen. Irabazi zituen sariak, idatzi izan dira tesiak eta ikerketak bere poemetan oinarrituak. Ehundaka olerki utzi zituen, eta euretako asko, benetan zoragarriak. Balio beza poema honek Nikanor Parrarengana hurbiltzeko.

Goizalde Landabaso

El poema. Amaia Iturbide, vasca

Aro eta belaunaldi guztiek

euren bihurgunea daramate.

Hori adierazten digu maskor petrifikatuak,

denboraren isiltasuna ponpatzen duenak.

 

Margolan batetik bezala azaleratutako

maskor petrifikatuak

hainbeste urtetan markoztutako bizitza

eusten jarraitzen du.

 

Bere burua deseskalatuz

iritsi da gaurdaino

(nahiz eta oraindik ez den ailegatu).

 

Bere barne-paisaia

Alboan eduki nahiko nuke beti,

Material iragazgaitz, kontrapisu eta

Ikerketa-lerro gisara eduki ere.

Hauxe da Amaia Iturbideren Paleontologia poema. Dagoeneko esku artean dugun 1961ean Bilbon jaiotako idazlearen berria: Isiltasunaren ildoetan. Erein argitaletxearekin egin du. Dozena bat liburu ditu kaleratuak, gehienek poesia dakarte. Idazle interesgarrienetakoa da Amaia Iturbide. 1986an kaleratu zuen bere lehenengo Eskaileraren bi aldetan, eta harrezkero poemak, ipuinak eta saiakera lan zenbait plazaratu ditu. Sariak ere irabaziak ditu, eta 2012.urtean euskararen alde egindako lanagatik Lauaxeta saria lortu zuen.

Goizalde Landabaso

El poema. Maialen Berasategi Catalan, vasca

Aurreak erakusten du atzea nola kontatu;

piktografo amnesikoek hieroglifoak nola leitu.

Ez-esanaren aldaera guztien poliglotak

pizten dira seriean

berborragiaren ez-eskoletatik:

putza ere ez diren hitzak puzten trebeak

bizigai genituenak urardotzen iaioak.

Erretorika dirudi,

erratorika da,

etorria dirudi,

arpilaketa da.

Kontuz hitzekin.

Hitzekoekin ere kontuz.

Hitzek haizea eramaten dute.

Hauxe da Maialen Berasategi Catalan-ek idatzitako poema. Bere izena: Berbokratak. Balea Zuria argitaletxeak kaleratutako azken lanean ageri da, Eskuan beti zerbait izenekoan. Lan honekin irabazi du Maialen Berasategi Catalanek Donostia Kultura 4. Poesia Saria. 1989an jaio zen Gasteizen idazlea. Itzulpengintza eta interpretazioa ikasitakoa da, eta aurretiaz baditu zenbait itzulpen lanak kaleratuak, esaterako, Adrienne Rich-en poemak Poesia Kaierak bildumara; baina hauxe da bere lehen sormen liburua.

Goizalde Landabaso

El poema. Maixa Zugasti, vasca

Maitasun gartsu baten hausbero naiz,

Maitasun istorio iruzurti baten hondar,

Irrikaturiko maitasun handi baten isilpeko,

Oroimen samindu.

Begiak betean egin nuen negar,

Gezurren minez kristal bihurtutako malkoz,

Debekatutako maitasunak isilarazitako malkoz,

Zuregatik,

Negar.

Suspertuko naiz.

Badakit.

Bostehun urte barru, hegaztia legez, suspertu,

Bostehun urte barru,

Ahanzturak eta maitasunak zauria orbaindurik, suspertu;

Orain, ordea, amets urrun bat besterik ez da dena.

Hauxe da Min Bizia izeneko poema. Egilea Maixa Zugasti da, eta Balea Zuria argitaletxearekin batera kaleratu du Hostoen hezurdura unatua liburua. Hiru ataletan egituratutako poema liburua idatzi du, kaleratu duen lehendabiziko liburua, poema-liburua. Maixa Zugasti 1973an jaio zen Tolosan. Hispaniar Filología ikasketak egin zituen eta irakaskuntzan jarduten du gaur egun. 2017an Irun Hiriko Literatura Saria irabazi zuen LAA eleberriarekin. Ipuin liburua ere kaleratuak ditu.

Goizalde Landabaso

El poema. Oihana Arana, vasca

Scape room bat da nire logela

ateratzeko modu bakarra dago:

bat eta bakarra.

Atea. Ispilu borobil eta maratila distiratsu.

Leihoa.

Errezelen osteko paradisua.

Fotosintesia.

Izan zitezkeen bi hauek irteerak,

larrialdi irteerak.

Baina ez.

Ateratzeko modu bakarra dago:

bat eta bakarra.

Txori bakarraren txioak entzuten dira hemendik barrutik.

Kaiolan jaiotako kanarioarena baino oihu etsiagoa.

Twitter,

zirinaren gaineko zirina baino ez.

Scape room bat da nire logela.

Kate, giltza eta kandadurik gabea.

Borondatezko morrontza?

Larrialdi irteera bakarra, beraz.

(Zilegi bekit txiste txarra)

Skype room bat da nire logela.

Batek daki zenbat hizki irakurriko zituen nire begiradak.

Noizbait irakurtzeko pilatuta neukan liburu dorrea

eraitsi du hildako denborak.

Ezertarako denborarik ez genuenok

denbora zertarako izatera igaro garen egunotan,

idazki txarrak baino ez dizkiogu oparituko elkarri.

Kanpoan dauden usoei so egongo garela bestela.

Etorriko al dira usoak gure leihoetara

Ogi apurrak botatzera?

Beharko lukete.

Hauxe da Oihana Aranak Susa Argitaletxearekin kaleratutako lehen poema- liburuan agertzen den poema bat. Bere izena Ez dira etorriko da, eta Lazunak azkazaletan liburuan agertutakoa da. 2001.urtean Eskoriatzan jaiotakoa da bera. Bertsolagintzan ibiltzen da eta literatura sorkuntzan ere bai. Iaz kaleratu zuen bere lehenenengo liburua, Portuak izeneko eleberria Urruzunotarrak irabazi ostean. Dagoeneko lehen poema liburua dauka.

Goizalde Landabaso

El poema. Haizea Beruete Lopetegi, vasca

Eta joan zen hilbeheraren agonia.

Odoletan hil ninduen bere heriotzak

Ziklo berri baten jaiotzak;

Bestelako hasperen baten arnas-hotsak.

Izterretik behera eraman zituen odolak:

Nire sabelera zuzen zetozen

Milaka tonadun amorru-itsasontziak,

Ezerezaren lakuetatik edaten zuten erruak,

Eta arrainontzietan pozoin ziren

(auto)erruki dosiak.

Bost egun zikintzen

Garbitzen

Hiltzen

Biziberritzen.

Seigarren honetan nik beharko nuke

Mundua jan.

Eta ez, oraindik berak ni.

Zer ote…?

Hauxe da Haizea Beruete Lopetegik idatzitako poema, Izterretik behera trantsizioa eman dio izenburu, eta Huts bete hots izeneko liburuan ageri da. Taldeka egindako liburua da, testuak Haizea Beruete Lopetegirenak badira ere, baina irudiak eta diseinuan, Eguzki Donnellan-Armengod eta Laura Moscoso-Vila aritu dira. Identitatea eta etengabeko bilaketa baten ondorioa da liburu hau. Azal gogorra duena, Gasteizko udalaren laguntza izan duena, eta egia esan, oharkabean pasatu dena.

Goizalde Landabaso

El poema. Olga Novo, gallega

Yo quise parir

por ver si la contracción era un poema eléctrico,

si la vida puede aún dilatarse como la vagina de la hembra;

si el éxtasis se completa al salir una misma de una misma–

entre la sangre y la placenta.

Si la sinfonía enloquece con el ritmo umbilical;

ah! y si ese grano de trigo,

ese,

acaso sea el grado de belleza

que podemos soportar.

 

Ah! y si ese grano de trigo

ese grano

de trigo…

 

es el grado

de belleza

que podemos

soportar.

Esta es la parte final de un poema titulado Síndrome de Stendhal escrito por la poeta gallega Olga Novo. La escritora escribió Feliz-Idad, un poemario intenso, lleno de amor, de dolor por la pérdida y de alegría por el nacimiento. Es un poemario de esos capaces de traspasar epidermis, grasas variadas y otras capas para llegar al fondo de la lectora, o el lector. Una serie de poemas escritos entre la germinación de lo que luego sería su hija Lúa, y el fallecimiento de su padre. Olga Novo nació en 1975 en una aldea de Lugo, en Galicia; en 1996 publicó su primer libro. Siempre escribe en gallego. En 2019 publicó Feliz Idade, que ha sido traducida al español por Xoán Abeleira, y este es un libro que le ha dado mucha felicidad. Por una parte, el Premio de la Crítica de poesía en gallego, y por otro en 2020 consiguió el Premio Nacional de Poesía de España.

Goizalde Landabaso

El poema. Oihana Arana, vasca

Tintazkoa naiz,

Hezur-haragizkoa ere bai.

Baina tintazkoagoa.

 

Ez dakit haragiari, negar egiten uzten.

Ez dakit haragiari, hezurrekin eusten.

 

Malkoen gaziak hezurrak zulatu zizkidan.

Malkoen beltzak haragiak marraztuko dizkit.

 

Tintazkoagoa naiz.

 

Ur gazia baino, nahiago dut

tinta isuri begi bietatik.

 

Gozagarriagoa zait

masaileko errekastoen marrazkiak ikustea.

 

Koadro abstraktu bat nahi du nire logelako paretak.

 Hauxe da Oihana Aranak idatzitako poema, Tintazkoagoa izena eman dio, eta Susa argitaletxearekin batera kaleratu berri duen Lazunak azkaletan liburuan ageri da. Malen Amenabarren ilustrazioa dakar azalak, eta sei kapitulutan barrena idazlearen bizitza, hausnarketak eta minak ezagutuko ditugu. 2001.urtean Eskoriatzan jaiotakoa da Oihana Arana, alegia, 21 urte egingo dituela aurton. Euskal literaturako labealdi berriaren adierazle bat da, eta bertsogintza munduan ere ibilia da, eta 2017 eta 2018. Urteetan Gipuzkoako eskolarteko txapelketako garaile izan zen. Hau da bere lehenengo poema liburua, baina 2020.urtean eleberria kaleratu zuen Portuak izenekoa.

Goizalde Landabaso

El poema. Edna Saint Vincent Millay, estadounidense

Entzun, umeok:

Aita hil da.

Haren beroki zaharrez egingo dizkizuet jakatxoak;

egingo dizkizuet prakatxoak

haren galtza zaharrez.

Egongo dira sakeletan gorde ohi zituen zenbait gauza,

giltzak eta xentimoak tabakoz estaliak;

danentzat xentimoak itsulapikoan sar ditzan;

Annerentzat giltzak

egin dezan hots polit bat.

Bizitzak jarraitu behar du

eta hildakoak ahaztu;

bizitzak jarraitu behar du,

gizon onak hil arren;

Anne, gosaria jan;

Dan, hartu botika;

Bizitzak jarraitu behar du;

Ahaztu zait zeren.

Erosta hauxe da poema honen izenburua. Edna Saint Vincent Millayk idatzi zuen, eta Ana Moralesek euskaratu du Kaierak bildumarako. Amerikako Estatu Batuetako poeta lirikoa izan zen, Maine estatuan jaioa eta New Yorken hil zen 58 urterekin. Bizia izan zuen bizitza. Pulitzer Poesia sari ospetsua jaso zuen 31 urterekin, horrelako saririk emakume gutxik irabazten zuenean irabazi ere. Narratiba idazten zuenean gaitzizena erabiltzen zuen: Nancy Boyd-en izena hain zuzen ere. Ezkontzeko eskariei muzin egin zien, gozatu zuen bizitza, ezagutu zuen hara-hona ibiltzea, bizitzea zer zen… eskaileretatik behera jausi zen egunean hil zen. Guretzat, niretzat behintzat, poeta ezezaguna izan da orain arte, eta Ana Moralesen itzulpenari  esker gozatzeko abagunea daukagu orain.

Goizalde Landabaso

El poema. Teresa Wilms Montt, chilena

Los ojos cerrados, busco dormirme.

En ondas de colores extraños

Baja a mis pupilas la noche,

Precisando formas de fantasmas alejados de mi memoria.

Con pasos de héroe marcha mi pensamiento,

Taloneando en mi nuca,

Dando vueltas rudamente como a un molino.

Sobre la mesa de noche exhalan su aliento venenoso

Jacintos morados cargando mi respiración de pesadez amarga y dulce.

Hay una soledad en mi ser

Como la de una hija ahogada en el estanque.

Buscando luz en el corazón de las constelaciones,

Anuarí me abandonó.

Pensativa con la severidad del granito me inclino dentro de mi misma

Y me hundo en el caos de mi.

Nada.

Este es un poema de la escritora Teresa Wilms Montt, una aventurera, anarquista, profesora, editora y poeta que vivió a finales del siglo XIX y que se suicidó en Paris con 28 años. La verdad es que tuvo una intensa vida. Nació en una familia rica de Chile. Se casó muy joven con el hombre que no quería su familia. Tuvo dos hijas. Vivió la noche loca, la disfrutó, su marido no pudo con los celos, y acabó retirando a Teresa Wilms Montt por una presunta infidelidad a un monasterio. Por supuesto las hijas quedaron al cuidado de los abuelos paternos, con los que se criaron. Con la ayuda del poeta Vicente Huidobro huyó del monasterio y acabó en Paris. Pasó por España donde tuvo relación con Valle-Inclán y el pintor Julio Romero de Torres, que la inmortalizó en una pintura. Mientras tanto, a ratos, escribía poemarios como este titulado Anuarí, dedicado a un joven enamorado de ella que se suicidó ante sus ojos.

Goizalde Landabaso